Maatschappelijke opgave
Waterveiligheid
Bescherming tegen overstromingen vanuit zee en tegen hoge afvoeren van Rijn en Maas is in onze dichtbevolkte en laaggelegen delta maatschappelijk en economisch van groot belang. Met dijken, duinen, dammen en sluizen en door ruimte te geven aan het water zorgen we ervoor dat iedereen hier veilig kan blijven wonen en werken. Een belangrijk onderdeel van deze bescherming is natuurlijke waterberging.
Nieuwe aanpak waterveiligheid
Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel versneld en zullen vaker hevige regenbuien vallen of langere perioden van droogte optreden. Dat heeft geleid tot een herijking van de manier waarop we onze delta willen beschermen. Het Deltaprogramma 2015 presenteert daarvoor nieuwe maatregelen voor waterveiligheid. De laatste jaren is ook veel gedaan aan bewustwording. Via de website "Ons water" bijvoorbeeld kunt u o.a. door uw postcode in te vullen zien of uw huis bij een grote overstroming onder water komt te staan.
Rijkswaterstaat en de waterschappen zorgen dat de waterkeringen aan de veiligheidsnormen voldoen, nu en in de toekomst. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma – onderdeel van het Deltaprogramma – is daarin leidend. De Topsector Water organiseert de export van onze waterkennis en werkbare oplossingen naar het buitenland.
Gebruikmaken van natuur
Naast traditionele maatregelen wordt steeds vaker gebruik gemaakt van natuurlijke processen en structuren. Zoals het aanbrengen van zand op of voor de kust om de kust te verstevigen (zandsuppleties) en innovatieve dijkconcepten. Dergelijke maatregelen die gebaseerd zijn op natuurlijke processen kunnen leiden tot kostenbesparing en waardecreatie, omdat tegelijkertijd natuurwaarden en landschappelijke waarden worden versterkt en ruimte wordt geboden aan andere functies, zoals recreatie.
Aanbevelingen
Natuur beschermt tegen water
Traditioneel beschermen we ons tegen overstromingen vanuit zee en rivieren met dijken, dammen en sluizen; de duinen zijn belangrijk bij de bescherming tegen de zee. De laatste decennia kiest Nederland ervoor met het water mee te bewegen, het de ruimte te geven en meer gebruik te maken van natuur bij bescherming van tegen het water. Duinen, zandplaten en kwelders kunnen tenminste voor een deel meegroeien met de stijgende zeespiegel en zo bijdragen aan de waterveiligheid. Tegelijk zorgen ze voor duurzame economische groei in de vorm van meer recreatie en werkgelegenheid en verbetert de kwaliteit van het landschap en de natuur.
Voorbeelden van bescherming door natuur
Er zijn verschillende manieren waarop de natuur helpt bij de bescherming tegen overstroming vanuit zee, rivieren en door neerslag. Sommige methodes worden al concreet toegepast, andere worden op dit moment verkend in onderzoek en beleid. Interessante verkenningen:
- project Kustzone Zürich-Harlingen (aanleg van kwelders bij waterveiligheidsopgave)
- langs de Eems-Dollard (dubbele dijken)
- innovatieve dijkconcepten in het Waddengebied (met o.a. de inzet van kwelders en oesterbanken)
- de slibmotor in het Waddengebied (kwelderontwikkeling m.b.v. slibsuppleties)
Beleid
Deltaprogramma en Hoogwaterbeschermingsprogramma
Het Deltaprogramma 2015 vormt het nieuwe beleidskader voor waterveiligheid. In het hieraan gekoppelde Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) is de uitvoering geregeld. 3750 kilometer primaire waterkering (duinen en dijken) en 1777 waterkerende kunstwerken (sluizen, stuwen) bieden bescherming tegen overstroming vanuit zee en rivieren. Waterschappen en Rijkswaterstaat treffen maatregelen om de waterveiligheid op orde te brengen.
Waterveiligheid met natuur heeft veel voordelen
Afhankelijk van de situatie kunnen waterbeheerders overwegen de natuur en natuurlijke concepten (zie Aanbevelingen) te integreren in de uitvoering van het HWBP. Bouwen met de natuur werkt integraal: het verbetert de waterveiligheid, werkt kostenbesparend en verbetert de kwaliteit van onze leefomgeving met meer mogelijkheden voor natuur en recreatie. En het helpt Nederland internationaal op de kaart te zetten.
Anno 2015 worden alleen de duinen formeel getoetst aan waterveiligheidsnormen. Voor de overige natuurlijke waterkeringen ontbreekt nog een toetsingsprotocol. Er ontstaat steeds meer inzicht in de bijdrage van natuur bij de bescherming tegen overstroming. De verwachting is dat deze bijdrage in de toekomst bij de toetsing wordt meegenomen.
Uitgelicht
Ontpoldering Noordwaard
Op 30 plaatsen in het rivierengebied krijgt de rivier meer ruimte door het verleggen van dijken, graven van nevengeulen en verdiepen van uiterwaarden. De Noordwaard (ten oosten van de Biesbosch) wordt ontpolderd door de dijken aan de rivierzijde gedeeltelijk af te graven en de dijkring te verkleinen. Hierdoor kan de Nieuwe Merwede bij hoogwater via de Noordwaard sneller naar zee stromen. Dit levert stroomopwaarts bij Gorinchem een waterstandsdaling van dertig centimeter op en verbetert zo de waterveiligheid. Tegelijk geeft het een impuls aan het zoetwatergetijdengebied de Biesbosch, een bijzonder natuurgebied dat aantrekkelijke recreatiemogelijkheden heeft en waar de hernieuwde getijdenwerking kansen biedt voor natuurontwikkeling.
Fot: Ruben Smit, RWS
Zandmotor
Het bekendste voorbeeld van bouwen met de natuur is de Zandmotor voor de Noordzeekust ten zuiden van Den Haag. De Zandmotor is een mega-zandsuppletie van 20 miljoen m3 zand die in 6 maanden tijd voor de kust is aangebracht. Door wind, golven en stroming verspreidt het zand zich de komende twintig jaar langs de kust tussen Hoek van Holland en Scheveningen. Deze innovatieve manier van kustbescherming en –onderhoud resulteert in verbrede stranden en duinvorming, en biedt bescherming tegen de zee. Toegevoegde waarde is het ontstaan van nieuwe recreatie- en natuurgebieden.
Hondsbossche en Pettemer Zeewering
Door duinen en strand en een omvangrijke vooroever aan te leggen vóór de Hondsbossche en Pettemer Zeewering is de beschermingsfunctie van de smalle dijk overgenomen door een breed zandlichaam. Zand kan meebewegen met stormen en grote zandlichamen kunnen meegroeien met zeespiegelstijging, wat een natuurlijke oplossing biedt voor waterveiligheid. De verwachting is dat de nieuwe duinen leefgebied worden voor vele vogels en planten.
Dynamisch kustbeheer
Dynamisch kustbeheer is gericht op het vergroten van de veiligheid én van de natuurwaarden van de kust. Door dynamisering van de buitenste duinen worden het natte en droge deel van de kust met elkaar verbonden. Dynamisch kustbeheer draagt bij aan veerkrachtige natuur doordat processen als verstuiving van zand en overspoeling met zout water 'sturend' zijn voor de ontwikkeling van het duin- en kustlandschap. Door zee en wind de ruimte te geven om het zand te verplaatsen kan het kustfundament meegroeien met de stijgende zeespiegel. Verscheidene projecten zijn al uitgevoerd in de Waddenregio en langs de Hollandse kust. Zo zijn er bijvoorbeeld op Terschelling, Schiermonnikoog en Ameland openingen gemaakt in de buitenste duinenrij en wordt tussen Zandvoort en Noordwijk (‘Noordvoort') helm en struweel verwijderd om verstuiving op gang te brengen.