Maatschappelijke opgave
Een groeiende economie en een groeiende wereldbevolking leggen een groeiend beslag op grondstoffen, waarbij in principe het energieverbruik en de afvalproductie eveneens toenemen. Dat dergelijke groei tot schaarste van grondstoffen en energie kunnen leiden alsmede problemen met afval is al langer duidelijk. Dit besef heeft in het verleden al geleid tot vele innovaties in hergebruik, energiebesparing en afvalverwerking. Er is echter meer nodig: men rekent voor 2050 op een verdrievoudiging van het grondstoffengebruik.
Na de eeuwwisseling is de volledig gesloten kringloop populair geworden onder de naam circulaire economie: een economie waarin waarde behouden blijft of ontstaat door hergebruik van producten en grondstoffen bij minimaal verlies van grondstoffen. Het komt neer op het sluiten van stofkringlopen, het intact houden van natuurlijke voorraden en ecosysteemdiensten en het behouden of creëren van waarde bij elke stap; in een circulaire economie geldt voor elk product dat de volledige productieketen hierop is ingericht.
Overgangsperiode
Gezien de stand van de techniek en de inrichting van de economie op dit moment, is het voor veel bedrijven en productieketens niet haalbaar om snel volledig circulair te werken. Dat geldt nog veel meer voor ingewikkelde sectoren als de bouw. Nodig is een soort ‘realpolitik': visie ontwikkelen, leren, en vanuit de praktijk van vandaag stappen nemen in de goede richting. Bedrijven en productieketens blijven doorontwikkelen richting circulariteit. Uitvindingen en innovatieve benaderingen ondersteunen die verbruik van energie en grondstoffen sterk verminderen, en ze snel invoeren.
Transitie
Voor bedrijven is een circulaire bedrijfsvoering een grote transitie:
- kringlopen zoveel mogelijk sluiten (afval voorkomen / hergebruik afval, minimale uitstoot);
- een energie- en CO2-neutrale bedrijfsvoering;
- bij ontwerp al rekening houden met hergebruik (en zo afval voorkomen) en een volgende levenscyclus en zo waardebehoud van grondstoffen ‘inbouwen' in producten;
- verantwoordelijkheid nemen voor verduurzaming van de keten.
Circulaire bedrijfsvoering is een belangrijke maatschappelijke opgave. Aan de ene kant is er sprake van een probleem – de meeste bedrijven zijn verre van circulair - en een onvermijdelijke ontwikkeling. Aan de andere kant leidt het circulair maken van de bedrijfsvoering tot innovaties die enorme groeikansen met zich meebrengen.
Meer informatie
- Artikel over vergroening van bedrijven van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
- Maatschappelijk verantwoord ondernemen (ook sociaal)
- Natuurlijk Kapitaal Nederland - natuur & economie verbinden
- Over circulaire economie
- Platform circulaire economie
- Rapport over vergroening van bedrijven van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)
Aanbevelingen
Verhoog de ambitie: missie duurzame productie
Bedrijven die nu voorop lopen met een laag verbruik van fossiele energie en grondstoffen, zoals Interface en Desso, hebben daar meestal decennia over gedaan. Ooit hebben ze zichzelf een hoog doel gesteld.
Denken vanuit een ‘missie volledig duurzame productie' levert een heel ander ontwikkelingsplan voor de komende vijf jaar op dan het volgen van de normen. Duurzaamheid is dan niet meer ‘een aspect' maar integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Het leidt tot andere knowhow: over ontwerp, ‘Nature Based Solutions' (bijv. biomimicry, biobased materialen, afval). Ook de relatie met de samenleving verandert (ander kennisnetwerk, andere relaties in de directe omgeving van het bedrijf).
Wat kan circulaire economie voor een bedrijf betekenen?
Het Platform Circulaire Economie publiceerde in oktober 2015 een informatiekaart voor bedrijven. Die geeft in kort bestek basisinformatie over circulaire economie én een schetst een heel praktisch perspectief voor het invoeren van een circulaire bedrijfsvoering, ook met aandacht voor de risico's. De praktijk leert dat zelf circulair gaan produceren en organiseren (denk aan inkoop, training en scholing, samenwerking in de keten) slechts één aspect is. Een bedrijf kan er namelijk met de nieuwe werkwijze verdienmodellen bij krijgen, bijvoorbeeld het aanbieden van diensten aan klanten om circulair werken te ondersteunen.
Belangrijk is ook om flexibel te blijven. Niet alle innovaties slagen, bovendien ontwikkelt de praktijk zich snel: wat in 2015 voldoet is in 2020 misschien ingehaald door nieuwe vormen van circulair werken.
Instrumenten om meer circulair te gaan werken
De Europese Unie werkt middels 14 pilots aan een instrument om de milieuvoetafdruk van een bedrijf of een product vast te stellen.
BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) is een methode voor certificering van duurzame bouwprojecten. Er zijn certificaten voor nieuwbouw & renovatie, voor gebouwen ‘in-use', voor sloop & demontage en voor gebiedsontwikkeling. Dit laatste certificaat is interessant omdat de directe omgeving van een gebouw wordt meegenomen, bijvoorbeeld als het gaat om de ruimtelijke ontwikkeling (o.a. stedenbouwkundig, ecologisch, hemelwatermanagement, mobiliteit, hergebruik bestaande structuren), welzijn & welvaart (o.a. regionale werkgelegenheid, omgevingsbeleving) en gebiedsklimaat (o.a. lucht- en waterkwaliteit, geluid). Gebouwen met BREEAM blijken aantrekkelijk om in te investeren.
Ketenzorg
Circulaire bedrijfsvoering heeft ook gevolgen voor relaties met klanten en toeleveranciers. Beiden beïnvloeden de levenscyclus van producten, klanten door hun gebruik van de producten, toeleveranciers door de grondstoffen en halffabricaten die ze aanvoeren en de diensten die ze leveren. Voor een circulaire economie is samenwerking daarom noodzakelijk. Denk aan het zoeken naar nieuwe, hernieuwbare grondstoffen / gewassen bijvoorbeeld vezels uit bioafval, brandnetels (of andere biobased materialen), of plastic afval. Klanten kunnen met nieuwe serviceconcepten worden ‘verleid' tot zuinig omgaan met producten en hergebruik.
Communicatie
Duurzaamheid is aantrekkelijk om op te nemen in het bedrijfsprofiel c.q. de marketing. Daar ligt ook een risico. De samenleving kijkt met argusogen naar bedrijven die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben. Bedrijven moeten het vertrouwen op dit punt verdienen en bewaken.
Het devies is: werk aan een helder, consistent en betrouwbaar profiel – maak duurzaamheid ook integraal onderdeel van het jaarverslag, ga niet ‘groen wassen', wees eerlijk over schade. Werk aan verbetering van de relatie met de directe omgeving van het bedrijf. Werk niet met een ‘portefeuille duurzaamheid' voor één directielid en een woordvoerder.
Beleid
‘Van afval naar grondstof'
Ook de overheid heeft ingespeeld op de groeiende aandacht voor circulaire economie, met het programma ‘Van afval naar grondstof' (VANG) van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (2013). VANG gaat uit van een tweesporenbeleid dat enerzijds de koplopers ondersteunt en anderzijds ‘het peloton' stimuleert om bestaande good practices te volgen en uit te bouwen. VANG kent acht doelstellingen, o.a. over afval, het inzetten op kansrijke ketens, het ontwikkelen van financiële en andere marktprikkels, duurzame consumptie, ketenverduurzaming en kennis & onderwijs.
Het beleid voor circulaire economie is onderdeel van het streven naar ‘groene groei': duurzame groei van de economie, die niet nadelig is voor klimaat, water, bodem, grondstoffen en biodiversiteit.
Biobased economy / Green deals / Nederlandse Klimaatcoalitie
De overgang naar een duurzame economie houdt ook in het vervangen van fossiele grondstoffen door biomassa. De overheid stimuleert ook deze ‘biobased economy'. Het gaat vooral over gebruik van biomassa voor niet-voedsel toepassingen zoals chemicaliën, materialen, transportbrandstoffen, warmte en elektriciteit.
Bedrijven en instellingen die een stap richting duurzaamheid willen zetten, lopen soms tegen problemen op. Dan is het mogelijk om met de rijksoverheid te komen tot een Green Deal, die uitvoering van zo'n duurzaam plan mogelijk maakt. Sinds 2011 zijn er meer dan 160 green deals afgesloten.
De Nederlandse Klimaatcoalitie is een samenwerking van honderden bedrijven en instellingen die maatregelen nemen om de eigen bedrijfsvoering klimaatneutraal te maken.
Omgevingswet
Soms is wet- en regelgeving een belemmering voor gewenste ontwikkelingen, bijvoorbeeld vanwege administratieve lasten en verkokering van beleid. In 2018 moet de Omgevingswet (formeel nog een wetsvoorstel, ligt bij de Eerste Kamer) 26 oude wetten gaan vervangen o.a. de Wet ruimtelijke ordening, de Wet milieubeheer, de Waterwet en de Crisis- en Herstelwet. Ook het aantal regelingen neemt sterk af. Als een activiteit of project vergunningplichtig is, is er maar één vergunning nodig; burgers en bedrijven hoeven maar langs één loket.
Milieubeleidsplannen, natuurbeleidsplannen, structuurschema's – ze gaan verdwijnen en maken plaats voor één nationale omgevingsvisie; ook provincies en gemeenten maken omgevingsvisies die tot vereenvoudigingen van regelgeving moeten leiden.
Ook natuur gaat onder de Omgevingswet vallen. Het is de bedoeling dat de nieuwe Natuurbeschermingswet – nog in behandeling – wordt opgenomen in de Omgevingswet als die wordt ingevoerd, in 2018.
Normen voor uitstoot
In een circulaire economie is de uitstoot van afvalstoffen naar lucht, bodem en water nihil. Op dit moment is uitstoot toegestaan binnen bepaalde normen. Voor bodem gelden Nederlandse normen, de overige normen zijn Europese normen. Voor stoffen in de lucht gelden voor alle EU (Europese unie)-lidstaten grenswaarden en streefwaarden. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt aan alle landen dezelfde normen voor de kwaliteit van het water, bijvoorbeeld: hoeveel zware metalen en (resten van) pesticiden er in het water mogen zitten. De KRW stelt ook ecologische normen, bijvoorbeeld over welke soorten vis in het water moeten kunnen leven.
Voor boeren geldt het Nederlandse mestbeleid. Gebruik van kunstmest, dierlijke mest en andere meststoffen (bijv. compost) is wettelijk beperkt, omdat te veel meststoffen slecht is voor het milieu; de beperkingen variëren afhankelijk van gewas, bodemsoort en tijd van het jaar. Dierlijke mest die niet op het land mag, moet worden verwerkt.
Uitgelicht
Bouw
Van der Werf Vastgoedonderhoud werkt aan duurzaam onderhoud van gebouwen.
Gebr. Van der Geest onderhouden gebouwen en woningen ‘biobased' met lijnolieverf. Zie het praktijkvoorbeeld.
Chemie
Werner & Metz maakt schoonmaakmiddelen en werkt zoveel mogelijk circulair.
NPSP Composieten maakt kunststof composieten en werkt zoveel mogelijk biobased en circulair.
Water
Waterschap Vallei en Veluwe wil haar bedrijfsvoering in 2025 energieneutraal hebben, en werkt ook in de uitvoering van haar taken op verschillende manieren aan duurzame innovaties.
De waterschappen in Nederland gaan hun rioolwaterzuiveringen energieneutraal maken.Zelfs productie van energie is al gerealiseerd, in Apeldoorn.
De Reststoffenunie is een samenwerking van de Nederlandse drinkwaterbedrijven, om hun afval te gaan uitbaten als grondstoffen:
Toerisme
Natuurkampeerterrein Thyencamp is een kleine klimaatneutrale camping in Hooghalen. Camping De Roos in Beerze is groter en heeft vele duurzaamheidsmaatregelen getroffen.
Detailhandel
Duurzaamheid van supermarkten wordt in Nederland bijgehouden door www.rankabrand.nl. Ekoplaza en Jumbo staan bovenaan met een score van B (schaal van A t/m E, A is het hoogste). Criteria: (o.a.) een biologisch / fairtrade assortiment, dierenwelzijn, duurzame vis, besparen van energie, groene energie, vermindering verpakkingen en afval. Bij de modeketens zijn de scores lager, hooguit C (H&M, C&A en Zara).
Energie
(Terug)winning, slimme benutting en besparing van energie:
Rioolwaterzuivering Apeldoorn levert energie.
Kalkkorrels drogen tijdens transport.
Hout en papier
Van Houtum maakt duurzaam ‘hygienepapier'.
Metaal, electronica
Philips Circular Lighting – in dit businessmodel koopt de klant licht maar de apparatuur blijft van de producent, die zorgt voor onderhoud, vervanging en voor hergebruik. Zie het praktijkvoorbeeld.
Textiel, leer, kleding
Saint Basics verkoopt ondergoed van biologische katoen (India, Bangla Desh), die onder gezonde en veilige omstandigheden wordt verwerkt (Bangla Desh).
Mahan Eco is een milieuvriendelijke textielververij.
Mud Jeans maakt, verkoopt en leaset ‘circulaire' denimkleding:
Land- en tuinbouw
Ecoferm Kringloopboerderij gebruikt afval van de intensieve veehouderij (mest, ammoniak, CO2 en warmte) voor de productie van algen, kroos, biogas, elektriciteit, warmte en schoon water.
Voeding
Heineken werkt aan klimaatneutrale bedrijfsvoering, ook w.b. verduurzaming van de teelt van gerst en hop en de leefomgeving rond Zoeterwoude, waar de brouwerij staat.
Peeze Koffiebranders werkt aan klimaatneutrale koffieproductie. Doel: klimaatpositief in 2025.
Vitam Catering BV werkt zo duurzaam mogelijk: o.a. verse producten uit de omgeving, mimimaal afval, gebruik van niet-perfecte land- en tuinbouwproducten (o.a. ‘kromkommers').
Inrichting
Interfaceflor werkt aan een volledig circulaire productie van tapijttegels, o.a. door hergebruik van tegels. ‘Mission zero': de negatieve impact op het milieu moet in 2020 geëlimineerd zijn.
Kaarten
Abiotische bronnen
Productiediensten
- Tekort zoetwater voor beregening in gemiddeld jaar
- Tekort zoet oppervlaktewater voor de landbouw in gemiddeld jaar
- Locaties industriewateronttrekking uit oppervlaktewater
- Grondwaterbeschermingsgebieden
- Potentieel biogas uit vloeibare mest
- Potentieel biogas uit GFT
- Biomassa bermmaaisel
- Biomassa natuurgebied grasmaaisel
- Biomassa natuurgebied riet en heide
- Biomassa landbouwgebied stro
- Biomassa landbouwgebied stengel en bladresten
- Potentiële houtoogst van stamhout van het Nederlandse bos
- Natuurlijke waterregulatie in de bodem
- Natuurlijke levering van nutriënten in de bodem